рдЦрдЯीрдХ рдЬाрддि - рдПрдХ рдзрд░्рдоाрднिрдоाрдиी рд╕рдоाрдЬ рдХी рдЙрдд्рдкрддि, рдЙрдд्рдеाрди рдПрд╡ं рдкрддрди рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕।
рдЦрдЯीрдХ рдЬाрддि рдоूрд▓ рд░ूрдк рд╕े рдм्рд░ाрд╣्рдордг рдЬाрддि рд╣ै, рдЬिрдирдХा рдХाрдо рдЖрджि рдХाрд▓ рдоें рдпाрдЬ्рдЮिрдХ рдкрд╢ु рдмрд▓ि рджेрдиा рд╣ोрддा рдеा। рдЖрджि рдХाрд▓ рдоें рдпрдЬ्рдЮ рдоें рдмрдХрд░े рдХी рдмрд▓ि рджी рдЬाрддी рдеी। рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдоें рдЗрдирдХे рд▓िрдП рд╢рдм्рдж рд╣ै, 'рдЦрдЯिрдЯрдХ'।
рдордз्рдпрдХाрд▓ рдоें рдЬрдм рдХ्рд░ूрд░ рдЗрд╕्рд▓ाрдоी рдЕрдХ्рд░ांрддाрдУं рдиे рд╣िंрджू рдоंрджिрд░ों рдкрд░ рд╣рдорд▓ा рдХिрдпा, рддो рд╕рдмрд╕े рдкрд╣рд▓े рдЦрдЯिрдХ рдЬाрддि рдХे рдм्рд░ाрд╣्рдордгों рдиे рд╣ी рдЙрдирдХा рдк्рд░рддिрдХाрд░ рдХिрдпा। рд░ाрдЬा рд╡ рдЙрдирдХी рд╕ेрдиा рддो рдмाрдж рдоें рдЖрддी рдеी, рдЙрд╕рд╕े рдкрд╣рд▓े рдоंрджिрд░ рдкрд░िрд╕рд░ рдоें рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓े рдЦрдЯीрдХ рд╣ी рдЙрдирдХा рдоुрдХाрдмрд▓ा рдХिрдпा рдХрд░рддे рдеे।
рддैрдоूрд░рд▓ंрдЧ рдХो рджीрдкाрд▓рдкुрд░ рд╡ рдЕрдЬोрдзрди рдоें рдЦрдЯीрдХ рдпोрдж्рдзाрдУं рдиे рд╣ी рд░ोрдХा рдеा рдФрд░ рд╕िрдХंрджрд░ рдХो рднाрд░рдд рдоें рдк्рд░рд╡ेрд╢ рд╕े рд░ोрдХрдиे рд╡ाрд▓ी рд╕ेрдиा рдоें рднी рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рдЦрдЯीрдХ рдЬाрддि рдХे рд╣ी рдпोрдж्рдзा рдеे। рддैрдоूрд░ рдЦрдЯीрдХों рдХे рдк्рд░рддिрд░ोрдз рд╕े рдЗрддрдиा рднрдпाрдХ्рд░ांрдд рд╣ुрдЖ рдХि рдЙрд╕рдиे рд╕ोрддे рд╣ुрдП рд╣рдЬाрд░ों рдЦрдЯीрдХ рд╕ैрдиिрдХों рдХी рд╣рдд्рдпा рдХрд░рд╡ा рджी рдФрд░ 1,00,000 рд╕ैрдиिрдХों рдХे рд╕िрд░ рдХा рдвेрд░ рд▓рдЧрд╡ाрдХрд░ рдЙрд╕ рдкрд░ рд░рдордЬाрди рдХी рддेрд░рд╣рд╡ीं рддाрд░ीрдЦ рдкрд░ рдирдоाрдЬ рдЕрджा рдХी।
рдордз्рдпрдХाрд▓ीрди рдмрд░्рдмрд░ рджिрд▓्рд▓ी рд╕рд▓्рддрдирдд рдоें рдЧुрд▓ाрдо, рддुрд░्рдХ, рд▓ोрджी рд╡ंрд╢ рдФрд░ рдоुрдЧрд▓ рд╢ाрд╕рдирдХाрд▓ рдоें рдЬрдм рдЕрдд्рдпाрдЪाрд░ों рдХी рдоाрд░ी рд╣िंрджू рдЬाрддि рдоौрдд рдпा рдЗрд╕्рд▓ाрдо рдХा рдЪुрдиाрд╡ рдХрд░ рд░рд╣ी рдеी, рддो рдЦрдЯीрдХ рдЬाрддि рдиे рдЕрдкрдиे рдзрд░्рдо рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдФрд░ рдмрд╣ू рдмेрдЯिрдпों рдХो рдоुрдЧрд▓ों рдХी рдЧंрджी рдирдЬрд░ рд╕े рдмрдЪाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдиे рдШрд░ рдХे рдЖрд╕рдкाрд╕ рд╕ूрдЕрд░ рдмांрдзрдиा рд╢ुрд░ू рдХिрдпा।
рдЗрд╕्рд▓ाрдо рдоें рд╕ूрдЕрд░ рдХो рд╣рд░ाрдо рдоाрдиा рдЧрдпा рд╣ै। рдоुрдЧрд▓ рддो рдЗрд╕े рджेрдЦрдиा рднी рд╣рд░ाрдо рд╕рдордЭрддे рдеे рдФрд░ рдЦрдЯीрдХों рдиे рдоुрд╕्рд▓िрдо рд╢ाрд╕рдХों рд╕े рдмрдЪाрд╡ рдХे рд▓िрдП рд╕ूрдЕрд░ рдкाрд▓рди рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा। рдЙрд╕े рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╣िंрджू рдХे рджेрд╡рддा рд╡िрд╖्рдгु рдХे рд╡рд░ाрд╣ (рд╕ूрдЕрд░) рдЕрд╡рддाрд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рд▓िрдпा। рдоुрд╕्рд▓िрдоों рдХी рдЧौрд╣рдд्рдпा рдХे рдЬрд╡ाрдм рдоें рдЦрдЯीрдХों рдиे рд╕ूрдЕрд░ рдХा рдоांрд╕ рдмेрдЪрдиा рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा рдФрд░ рдзीрд░े-рдзीрд░े рдпрд╣ рд╕्рдеिрддि рдЖрдИ рдХि рд╡рд╣ рдЕрдкрдиे рд╣ी рд╣िंрджू рд╕рдоाрдЬ рдоें рдкрдж्рджрд▓िрдд рд╣ोрддे рдЪрд▓े рдЧрдП। рдХрд▓ рдХे рд╢ूрд░рд╡ीрд░ рдм्рд░ाрд╣рдг рдЖрдЬ рдЕрдЫूрдд рдФрд░ рджрд▓िрдд рд╢्рд░ेрдгी рдоें рд╣ैं।
1857 рдХी рд▓рдбाрдИ рдоें, рдоेрд░рда рд╡ рдЙрд╕рдХे рдЖрд╕рдкाрд╕ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рдкूрд░े рдХे рдкूрд░े рдкрд░िрд╡ाрд░ों рдХो рдоौрдд рдХे рдШाрдЯ рдЙрддाрд░рдиे рд╡ाрд▓ों рдоें рдЦрдЯीрдХ рд╕рдоाрдЬ рд╕рдмрд╕े рдЖрдЧे рдеा। рдЗрд╕рд╕े рдЧुрд╕्рд╕ाрдП рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдиे 1891 рдоें рдкूрд░ी рдЦрдЯीрдХ рдЬाрддि рдХो рд╣ी рд╡ांрдЯेрдб рдФрд░ рдЕрдкрд░ाрдзी рдЬाрддि рдШोрд╖िрдд рдХрд░ рджिрдпा।
рдЬрдм рдЖрдк рдоेрд░рда рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдХाрдирдкुрд░ рддрдХ 1857 рдХे рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХी рдХрд╣ाрдиी рдкрдвेंрдЧे, рддो рд░ोंрдЧрдЯे рдЦрдбे рд╣ो рдЬाрдП्ंрдЧे। рдЬैрд╕े рдХो рддैрд╕ा рдкрд░ рдЪрд▓рддे рд╣ुрдП рдЦрдЯीрдХ рдЬाрддि рдиे рди рдХेрд╡рд▓ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों, рдмрд▓्рдХि рдЙрдирдХी рдкрдд्рдиी рдмрдЪ्рдЪों рдХो рдЗрд╕ рдиिрд░्рджрдпрддा рд╕े рдоाрд░ा рдХि рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рдерд░्рд░ा рдЙрдаे। рдХ्рд░ांрддि рдХो рдХुрдЪрд▓рдиे рдХे рдмाрдж рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдиे рдЦрдЯीрдХों рдХे рдЧाँрд╡ рдХे рдЧाँрд╡ рдХो рд╕ाрдоूрд╣िрдХ рд░ूрдк рд╕े рдлांрд╕ी рджे рджिрдпा рдЧрдпा рдФрд░ рдмाрдж рдоें рдЙрди्рд╣ें рдЕрдкрд░ाрдзी рдЬाрддि рдШोрд╖िрдд рдХрд░ рд╕рдоाрдЬ рдХे рдПрдХ рдХोрдиे рдоें рдврдХेрд▓ рджिрдпा।
рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕े рдкूрд░्рд╡ рдЬрдм рдоोрд╣рдо्рдордж рдЕрд▓ी рдЬिрди्рдиा рдиे рдбाрдпрд░ेрдХ्рдЯ рдПрдХ्рд╢рди рдХी рдШोрд╖рдгा рдХी рдеी рддो рдоुрд╕्рд▓िрдоों рдиे рдХोрд▓рдХाрддा рд╢рд╣рд░ рдоें рд╣िंрджुрдУं рдХा рдирд░рд╕ंрд╣ाрд░ рд╢ुрд░ू рдХिрдпा, рд▓ेрдХिрди рдПрдХ-рджो рджिрди рдоें рд╣ी рдкाрд╕ा рдкрд▓рдЯ рдЧрдпा рдФрд░ рдЦрдЯीрдХ рдЬाрддि рдиे рдоुрд╕्рд▓िрдоों рдХा рдЗрддрдиा рднрдпंрдХрд░ рдирд░рд╕ंрд╣ाрд░ рдХिрдпा рдХि рдмंрдЧाрд▓ рдХे рдоुрд╕्рд▓िрдо рд▓ीрдЧ рдХे рдоंрдд्рд░ी рдиे рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рд░ूрдк рд╕े рдХрд╣ा рдХि рд╣рдорд╕े рднूрд▓ рд╣ो рдЧрдИ।
рдмाрдж рдоें, рдЗрд╕ी рдХा рдмрджрд▓ा рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдиे рдмंрдЧ्рд▓ाрджेрд╢ рдоें рд╕्рдеिрдд рдиोрдЖрдЦाрд▓ी рдоें рд▓िрдпा। рдЖрдЬ рд╣рдо рдЖрдк рдЦрдЯीрдХों рдХो рдЕрдЫूрдд рдоाрдирддे рд╣ैं, рдХ्рдпोंрдХि рд╣рдоें рдЙрдирдХा рд╕рд╣ी рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдирд╣ीं рдмрддाрдпा рдЧрдпा рд╣ै, рдЙрд╕े рджрдмा рд╡ рд╕ाрдЬिрд╢рди рдЫुрдкा рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
рджрд▓िрдд рд╢рдм्рдж рдХा рд╕рдмрд╕े рдкрд╣рд▓े рдк्рд░рдпोрдЧ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдиे 1931 рдХी рдЬрдирдЧрдгрдиा рдоें 'рдбिрдк्рд░ेрд╕्рдб рдХ्рд▓ाрд╕' рдХे рд░ूрдк рдоें рдХिрдпा рдеा। рдЙрд╕े рд╣ी рдмाрдмा рд╕ाрд╣рдм рдЕंрдмेрдбрдХрд░ рдиे рдЕрдЫूрдд рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рджрд▓िрдд рд╢рдм्рдж рдоें рддрдм्рджीрд▓ рдХрд░ рджिрдпा। рдЗрд╕рд╕े рдкूрд░्рд╡ рдкूрд░े рднाрд░рддीрдп рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд╡ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें 'рджрд▓िрдд' рд╢рдм्рдж рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХрд╣ीं рдирд╣ीं рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдоुрд╕्рд▓िрдоों рдХे рдбрд░ рд╕े рдЕрдкрдиा рдзрд░्рдо рдирд╣ीं рдЫोрдб़рдиे рд╡ाрд▓े, рд╣िंрд╕ा рдФрд░ рд╕ूрдЕрд░ рдкाрд▓рди рдХे рдЬрд░िрдП рдЗрд╕्рд▓ाрдоी рдЖрдХ्рд░ांрддाрдУं рдХा рдХрдаोрд░ рдк्рд░рддिрдХाрд░ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдПрдХ рд╢ूрд░рд╡ीрд░ рдм्рд░ाрд╣рдордг рдЦрдЯीрдХ рдЬाрддि рдХो рдЖрдЬ рджрд▓िрдд рд╡рд░्рдЧ рдоें рд░рдЦрдХрд░ рдЕрдЫूрдд рдХी рддрд░рд╣ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХिрдпा рдФрд░ рдЖрдЬ рднी рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै।
рднाрд░рдд рдоें 1000 рдИрд╕्рд╡ी рдоें рдХेрд╡рд▓ 1% рдЕрдЫूрдд рдЬाрддि рдеी, рд▓ेрдХिрди рдоुрдЧрд▓ рд╡ंрд╢ рдХी рд╕рдоाрдк्рддि рд╣ोрддे-рд╣ोрддे рдЗрдирдХी рд╕ंрдЦ्рдпा 14% рд╣ो рдЧрдИ। рдЖрдЦिрд░ рдХैрд╕े ?
рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рдЗрди рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддिрдпों рдХे рд▓ोрдЧ рдЖрдЬ рдХे рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢, рдмिрд╣ाрд░, рдмंрдЧाрд▓, рдордз्рдп рднाрд░рдд рдоें рд╣ै, рдЬрд╣ाँ рдоुрдЧрд▓ों рдХे рд╢ाрд╕рди рдХा рд╕ीрдзा рд╣рд╕्рддрдХ्рд╖ेрдк рдеा рдФрд░ рдЬрд╣ाँ рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рдзрд░्рдоांрддрд░рдг рд╣ुрдЖ। рдЖрдЬ рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рдоुрд╕्рд▓िрдо рдЖрдмाрджी рднी рдЗрди्рд╣ीं рдк्рд░рджेрд╢ों рдоें рд╣ै, рдЬो рдзрд░्рдоांрддрд░िрдд рд╣ो рдЧрдпे рдеे।
рдбॉ рд╕ुрдм्рд░рд╣рдордиिрдпрди рд╕्рд╡ाрдоी рд▓िрдЦрддे рд╣ैं - ''рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддि рдЙрди्рд╣ीं рдмрд╣ाрджुрд░ рдм्рд░ाрд╣्рдордг рд╡ рдХ्рд╖рдд्рд░िрдпों рдХे рд╡ंрд╢рдЬ рд╣ै, рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рдЬाрддि рд╕े рдмाрд╣рд░ рд╣ोрдиा рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा, рд▓ेрдХिрди рдоुрдЧрд▓ों рдХे рдЬрдмрд░рди рдзрд░्рдо рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдирд╣ीं рдХिрдпा। рдЖрдЬ рдХे рд╣िंрджू рд╕рдоाрдЬ рдХो рдЙрдирдХा рд╢ुрдХ्рд░рдЧुрдЬाрд░ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП, рдЙрди्рд╣ें рдХोрдЯिрд╢: рдк्рд░рдгाрдо рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП, рдХ्рдпोंрдХि рдЙрди рд▓ोрдЧों рдиे рд╣िंрджू рдХे рднрдЧрд╡ा рдз्рд╡рдЬ рдХो рдХрднी рдЭुрдХрдиे рдирд╣ीं рджिрдпा, рднрд▓े рд╣ी рд╕्рд╡рдпं рдЕрдкрдоाрди рд╡ рджрдорди рдЭेрд▓ा।''рдк्рд░ोрдлेрд╕рд░ рд╢ेрд░िंрдЧ рдиे рднी рдЕрдкрдиी рдкुрд╕्рддрдХ 'рд╣िंрджू рдХाрд╕्рдЯ рдПंрдб рдЯाрдИрд╡्рд╕' рдоें рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд░ूрдк рд╕े рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि - "рднाрд░рдд рдХे рдиिрдо्рди рдЬाрддि рдХे рд▓ोрдЧ рдХोрдИ рдФрд░ рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рдм्рд░ाрд╣्рдордг рдФрд░ рдХ्рд╖рдд्рд░िрдп рд╣ी рд╣ैं।" рд╕्рдЯेрдирд▓े рд░ाрдЗрд╕ рдиे рдЕрдкрдиी рдкुрд╕्рддрдХ "рд╣िрди्рджू рдХрд╕्рдЯрдо्рд╕ рдПрдг्рдб рджेрдпрд░ рдУрд░िрдЬिрди्рд╕" рдоें рдпрд╣ рднी рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि - "рдЕрдЫूрдд рдоाрдиी рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ी рдЬाрддिрдпों рдоें рдк्рд░ाрдпः рд╡े рдмрд╣ाрджुрд░ рдЬाрддिрдпां рднी рд╣ैं, рдЬो рдоुрдЧрд▓ों рд╕े рд╣ाрд░ीं рддрдеा рдЙрди्рд╣ें рдЕрдкрдоाрдиिрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдиे рдЕрдкрдиे рдордирдоाрдиे рдХाрдо рдХрд░рд╡ाрдП рдеे।"
рдпрджि рдЖрдЬ рд╣рдо рдмрдЪे рд╣ुрдП рд╣ैं рддो рдЕрдкрдиे рдЗрди्рд╣ीं рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддि рдХे рднाрдИрдпों рдХे рдХाрд░рдг рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рдиीрдЪ рдХрд░्рдо рдХрд░рдиा рддो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा, рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕्рд▓ाрдо рдХो рдирд╣ीं рдЕрдкрдиाрдпा।
рдзрди्рдп рд╣ैं рд╣рдоाрд░े рдпे рднाрдИ рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рдкीрдв़ी-рджрд░-рдкीрдв़ी рдЕрдд्рдпाрдЪाрд░ рдФрд░ рдЕрдкрдоाрди рд╕рд╣рдХрд░ рднी рд╣िрди्рджुрдд्рд╡ рдХा рдЧौрд░рд╡ рдмрдЪाрдпे рд░рдЦा рдФрд░ рд╕्рд╡рдпं рдЕрдкрдоाрдиिрдд рдФрд░ рдЧрд░ीрдм рд░рд╣рдХрд░ рднी рд╣рд░ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рднाрд░рддрд╡ाрд╕िрдпों рдХी рд╕ेрд╡ा рдХी। рд╣рдоाрд░े рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рдЬाрддि рдХे рднाрдЗрдпों рдХो рдкूрд░े рджेрд╢ рдХा рдк्рд░рдгाрдо।
рдиेрд╣рд░ू-рдЧांрдзी рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдиे рд╣рдоें рдЬाрддि рдХे рдРрд╕े рдЬрди्рдЬाрд▓ рдоे рдлंрд╕ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдХि рдиिрдХрд▓рдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдкрд░ рднी рдирд╣ी рдиिрдХрд▓ рдкा рд░рд╣े। рдкрд░рди्рддु рд╕рдд्рдп рдпрд╣ी рд╣ै рдХि рд╣рдоें рдиिрдХрд▓рдиा рд╣ी рд╣ोрдЧा। рдЬрд╣ां рдЪाрд╣, рд╡рд╣ां рд░ाрд╣!!!